Theatermaker Gerardjan Rijnders hield woensdag 19 september de jaarlijkse Mosse lezing in de Mozes en Aäronkerk in Amsterdam, onder de titel ‘De buik vol’. George Mosse was een Amerikaanse hoogleraar van Duits-Joodse afkomst, die in 1933 vluchtte voor het nazi-regime. Hij was in 1988 de eerste gasthoogleraar homostudies bij de UvA (Universiteit van Amsterdam) en liet na zijn dood in 1999 een legaat na aan de UvA, ‘als erkenning van het belang van de cultuurhistorische benadering van homoseksualiteit in Amsterdam’. De aankondiging meldde: ‘De lezing van Rijnders zal vooral gaan over zijn twijfels aan de effectiviteit van het theater als medium om iets te kunnen betekenen voor de emancipatiestrijd van homoseksuelen. De lezing wordt afgewisseld met scènes uit de slappe piemelpornofilm ‘Wij doen wat we kunnen’ van Dick Boutkan en Martin van Poppel.’ Een rel was geboren: het kerkbestuur verbood de piemels te tonen. ‘Dit is censuur’, vond Rijnders. Volgens Gert Hekma, organisator en docent homostudies aan de UvA, was de film amper porno te noemen: ‘Het is kunst.’
Rijnders somde producties op die hij had geregisseerd, die pers en publiek ‘niet hadden begrepen, omdat ze alleen oog hebben voor de buitenkant en niet voor de inhoud. Ze kunnen niet objectief kijken.’ Andere uitspraken waren: ‘Misschien is het mijn eigen schuld en was ik soms zeven jaar te vroeg.’ ‘Media schenken zelden aandacht aan toneel, tenzij er honden, koeien of soapsterren te zien zijn.’ ‘Veel theaterproducties spelen in op de actualiteit, maar het raakt de buitenwereld nauwelijks.’ ‘Bij de meeste gesubsidieerde gezelschappen spelen voornamelijk zeer blanke toneelspelers voor zeer blanke toeschouwers.’ Er waren in de loop der jaren wel stukken opgevoerd die homo-emancipatie konden bevorderen, maar volgens Rijnders werd er gepreekt voor eigen parochie: voor een publiek dat zich bij voorbaat interesseert voor actualiteit en toneel. Hij schamperde: ‘We horen er helemaal bij, met relnichten op tv, zangeressen als nichtenmoeders en een wat muziek en dansjes betreft vooraf voorspelbare Canal Pride.’ Zijn conclusie: ‘Toneel voegt niets toe aan homo-emancipatie.’ Hij leek ermee te willen zeggen: ‘Toneel is iets is voor de blanke, elitaire, weldenkende medemens en daar valt helaas niets aan te doen.’
Rijnders vroeg zich hardop af: ‘Maar wáár heb ik dan mijn ‘buik van vol’?’ en antwoordde: ‘Ik weet het eigenlijk niet.’ Hij leek met dédain neer te kijken op bepaalde groepen mensen, critici, publiek en media. Hij leek onbegrepen, wie weet zelfs verbitterd. Zonder op zijn beurt ergens op in te gaan: diepgang te tonen, oorzaak en gevolg te bekijken; toch een gangbare werkwijze in de wereld van de wetenschap. In plaats daarvan bleef zijn betoog steken op grachtengordel kroegniveau en fatalisme. Hij toonde fragmenten uit de piemelfilm, waarin door het kerkbestuur gewraakte scènes onzichtbaar waren gemaakt. De film toonde twee zeer blanke mannen (hijzelf en Boutkan) die in een winkelstraat liepen te cruisen en uiteindelijk het genoegen met elkaar hadden: menig oudere heer in het publiek zal zich dat uit de zestiger jaren kunnen herinneren. Was dat nieuw, actueel, multicultureel? De filmheren zaten tot vervelens toe wezenloos voor zich uit te staren en durfden geen toenadering te zoeken. ‘Dit is geen porno; het gaat over menselijke onmacht’, zei Hekma in studentenblad Folia. Piemelscènes waren daarvoor helemaal niet nodig: vaag gemaakte beelden wekten illusies, die wellicht sterker werkten dan slappe pikken. Dat maakte de hele discussie over de kerkcensuur voor en tijdens de lezing overbodig. Rijnders zocht immers inhoud: geen vorm?
De Mosse lezing vindt sinds zes jaar op de dag na Prinsjesdag plaats en wordt georganiseerd door Homostudies. Sinds 1978 is deze studie een specialisme binnen de sociale wetenschappen aan de UvA. Vorige sprekers waren Hafid Bouazza, Marjan Sax, Ruud Douma/Dolly Bellefleur, Bas Heijne en Maaike Meijer. Het is te hopen dat Homostudies volgend jaar weer met een Mosse lezing komt die beklijft. Rijnders liet zijn publiek onbevredigd achter: hij had ze een maaltijd voorgeschoteld, die er van tevoren aardig uitzag, maar die uiteindelijk naar niets smaakte. Hoewel hij geen slappe piemels mocht laten zien, had zijn lezing veel weg van een slappe piemelvertoning.
www.uva.nl; www.gerardjanrijders.nl ; www.folia.nl
Lees ook:Mosse lezing 2007 Gerardjan Rijnders: De buik vol
Lees ook:Wat is seks eigenlijk?
Lees ook:Mosse Lezing door Simone van Saarloos: ‘Are You Out To Be Gay?’
Lees ook:Reminder: Mosse Lezing ‘Are You Out To Be Gay’ – OBA, woensdag 28 september
Lees ook:Mosse-Lezing 2014: Mohammed Benzakour
Ik ga ervan uit dat Erik Feenstra GJReijnders’ positie correct weergeeft. Dat “toneel” namelijk iets heel mainstreams is waar weinig homoemancipatieheil van te verwachten is. Zo ken ik GJR eigenlijk ook wel. Erik neemt daar aanstoot aan. En dat is gek. Want wat Erik verwacht is eigenlijk een pleidooi voor vormingstheater. Dat is immers de plaats voor emancipatiebevorderende actie. Nu zal die theatervorm er ook best nog wel zijn, zo hier en daar. Maar dan moet je niet bij GJR zijn. Conclusie moet dus zijn: GJR staat met juiste constatering op verkeerd podium – so don’t shoot the messenger.
Rijnders zadelde zijn publiek op met een litanie aan klachten en bood geen zinnige gedachten, geen overpeinzing over het waarom ervan, laat staan suggesties voor oplossingen. Ik ergerde me aan het feit dat een regisseur na dertig jaar ervaring niets meer wist te melden dan wat reeds in de aankondiging had gestaan: zijn twijfel of theater iets aan homo-emancipatie kon bijdragen . Daarmee pleit ik niet meteen voor vormingstheater.
Frans Mom schreef elders een reactie: bij ‘gay.blog heft er een co-blogger bij’.
De UvA heeft geen opleiding Homostudies dus de zin “De Mosse lezing vindt sinds zes jaar op de dag na Prinsjesdag plaats en wordt georganiseerd door Homostudies.” klopt niet.
Citaat uit folder Mosse Fonds:
‘Homo-en lesbische studies bestaat sinds 1978 aan de Universiteit van Amsterdam als specialisme binnen de sociale wetenschappen.’
Het is de vraag of dat citaat klopt. In de UvA-studiegids staan geen vakken noch opleidingen “homo- en lesbische studies”. Ik heb de vraag bij het UvA infocentrum neergelegd maar nog geen reactie gekregen. Ik juich het bestaan van die studie overigens wel toe, alleen vind ik het raar dat je nooit iets over die studie hoort (tenzij bij dit jaarlijkse event) en ze dus niet in de studiegids te vinden is…
Misschien kan Dr. G. Hekma u hierop beter antwoord geven. Hij is docent aan de afdeling Sociologie en Antropologie van de UvA en organsator van de Mosse-lezingen;
http://www.fmg.uva.nl
Homo- en lesbische studies bestaat volgend jaar inderdaad 30 jaar. Alle cursussen vallen tegenwoordig onder “Gender, Sexuality and Society” en zijn te vinden op http://www.ishss.nl. Hoewel alle cursussen breder zijn dan alleen homo of lesbo, hebben de meeste cursussen zowel op BA als MA-level een behoorlijke hoeveelheid homo-lesbo en queer inhoud, zeker de cursussen die ik zelf verzorg. Vrijwel alle colleges zijn in het Engels bij gebrek aan Nederlandse studenten/s met queer studies interesse – zo was het althans vele jaren. Ik zou alle Nederlandse studenten willen aanmoedigen zulke colleges te volgen – soms alleen al interessant vanwege het internationale publiek dat je in de klas ontmoet.
Helaas is mijn personal page niet helemaal up-to-date maar er is genoeg te vinden. Voor het onderwijs kun je beter op http://www.ishss.nl kijken – daar is dat onderdeel in ieder geval OK.
@ Gert Hekma: Dank voor het antwoord!
Er zijn zat nederlandse studenten die hierin vakken willen volgen (ik, enkele van mijn vrienden en ongetwijfeld nog meer) maar dat is dus helemaal niet te vinden.
De site van het IHSS kende ik wel en daar staat inderdaad veel info over ‘genderstudies’.
Als er dan in diverse media (met de interne UvA-media voorop) over ‘homostudies’ gesproken wordt en die vakken zijn niet onder die noemer te vinden via de studiegids dan is het ook best logisch dat er te weinig Nederlandse studenten op afkomen.
Overigens stuurt de UvA zelf op mijn vraag waar ik ‘homostudies’ kan vinden, het volgende antwoord:
“De genoemde studie valt onder sociologie en antropologie, bij de faculteit kunt u meer informatie inwinnen over de opleidingen. Ook op http://studiegids.uva.nl en http://www.studeren.uva.nl/opleidingen/opleidingenzoeker.cfm staat meer gedetailleerde informatie.”
Dus de UvA geeft ook al helemaal geen verwijzing naar http://www.ishss.nl .
Spijtig dat dit zo slecht gecommuniceerd wordt, we zouden er trots op moeten zijn dat we in Amsterdam een dergelijke studie/vakkenaanbod hebben en deze beter onder de aandacht van studenten kunnen brengen!!
Het is http://www.ishss.uva.nl
Pingback: Stephan Sanders verzorgt Mosse lezing 2010 | Gay
Pingback: Waarom zijn Nederlanders zo dol op homo’s | Gay